Το Αφγανιστάν θυμίζει Ελλάδα
Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα στο Αφγανιστάν, δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή (29-8-21) συνέντευξη ενός ξένου συγγραφέα κ. Πρέσφιλντ από τον κ. Ιωαννίδη, σχετικά με το Αφγανιστάν. Γίνεται μία αναφορά στον Μ. Αλέξανδρο και προβάλλεται με κεφαλαία ”ως ο ξανθός από την Δύση” , σαν ”περαστικός” από εκεί, σαν να ήταν ένας ξένος που δεν στέριωσε. Αυτό που ισχύει για τους σημερινούς ”Στρατηλάτες” δεν ισχύει όμως για τον Αλέξανδρο!
Ίσως είναι λοιπόν μία ευκαιρία να θυμηθούμε κάποια στοιχεία της αληθινής Ιστορίας μας στην Ανατολή και ιδιαίτερα στην Κεντρική Ασία, με πυρήνα το Αφγανιστάν (αρχαία Βακτριανή). Μία συνοπτική ανασκόπηση της σελίδας αυτής της Ιστορίας μας, κατά την ελληνιστική εποχή, θα βοηθούσε να την θυμηθούμε, τώρα που το Αφγανιστάν είναι στην επικαιρότητα.
Τον τεράστιο χώρο της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου από την Μεσόγειο έως την Κ. Ασία, κληρονόμησαν οι Διάδοχοί του δημιουργώντας (περί το 300 π.Χ.) τα Ελληνιστικά βασίλεια Μ. Ανατολής και αργότερα της Κ. Ασίας, που κράτησαν 3 αιώνες, αλλά άφησαν έντονα ελληνικά πολιτιστικά στοιχεία στην Ανατολή για πολλούς αιώνες μετά. Με τις 70 Αλεξάνδρειες, κατά τον Πλούταρχο, και τις πολλές ελληνικές πόλεις που δημιουργήθηκαν από τους Διαδόχους, διάσπαρτες στην Ασία, δημιουργήθηκαν μεγάλοι οδικοί άξονες που διέσχιζαν την Ασία και μεγάλες διεθνείς εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές από την Ανατολή έως την Δύση.
Τα ελληνικά νομίσματα απέκτησαν διεθνή χρήση (όπως το δολάριο σήμερα), η ελληνική γλώσσα έγινε lingua franca, όπως τα Αγγλικά σήμερα και κατέστη έτσι γλώσσα οικουμενική και δίαυλος του ελληνικού πολιτισμού στους λαούς της Ασίας. Αργότερα έγινε ο γνωστός δρόμος του Μεταξιού που έφτανε έως την Δ. Κίνα. Βρέθηκαν πρόσφατα ελληνικοί θύλακες (πόλη Νίγια, κινεζο-ιαπωνικές ανασκαφές).
Είναι κρίμα που τα ΜΜΕ αποσιωπούν το τεράστιο πολιτιστικό έργο του Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων στην Ασία, με την πολιτισμική κοσμογονία που επιτελέστηκε. Δηλαδή με την διάδοση και οικουμενικότητα του ελληνικού πολιτισμού που επετεύχθη από τα Ελληνιστικά βασίλεια στην Μ. Ανατολή (Πτολεμαϊκό, Σελευκιδικό), στην Κ. Ασία (Ελληνο-Βακτριανό και Ινδο-Ελληνικό) και την έντονη ελληνική επιρροή στις τέχνες και πολιτισμούς της Ανατολής. Επιρροές που συνέχισαν ν’ ανθούν αιώνες ακόμα μετά την αποχώρηση των Ελλήνων, άρα χωρίς καμία επιβολή. Παράδειγμα η τέχνη των Κουσάνων που κατέλαβαν τα Ελληνο-Βακτριανά βασίλεια της Κ. Ασίας και υιοθέτησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, ελληνικό Αλφάβητο, ελληνική τέχνη και ελληνική Μυθολογία, όπως αποδεικνύουν τα ”Χρυσά κτερίσματα του Τίλια Τεπέ” (Σοβιετική ανασκαφή Β. Σαριγιαννίδης). Η τέχνη αυτή οδήγησε στην φημισμένη τέχνη Γανδάρα, που οι Γάλλοι ειδικοί αποκαλούν ”ελληνο-βουδιστική”, λόγω της μεγάλης ελληνικής επιρροής, 2ος αι. π.Χ.-6ος αι. μ.Χ., (Γαλλικές ανασκαφές, D. Sshlumberger, Ζ.Τarzi, Μουσείο Guimet, Paris). Τελευταίοι χρονικά οι Βούδες της Μπάμυαν, στο Αφγανιστάν, που ανατινάχτηκαν από τους Ταλιμπάν το 2001 και συγκλόνισαν τότε τον κόσμο, διεθνώς.
Ορισμένα δημοσιεύματα τελευταίως, φαίνεται να έχουν στοιχεία κάποιας πολιτικής φιλοσοφίας, ενώ θα ήταν προσφορότερη η αναφορά σε κείμενα Γάλλων ή Ιταλών Αρχαιολόγων, που ανασκάφτουν στην Ανατολή από το 1922 και έχουν τεράστια πείρα, σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα και έγκυρα πορίσματα για την εξελλήνιση της Ανατολής, με την υιοθεσία των ίδιων των κατοίκων. Όπως το βιβλίο των ξένων Αρχαιολόγων ”Arts et civilisations de l’Orient hellénisé” δηλ. ”Τέχνες και πολιτισμοί στην εξελληνισμένη Ανατολή”, Εκδ. Picard, Paris 2016, Επιμέλεια καθ. P. Leriche; Διευθυντής Γαλλικών ανασκαφών στην Συρία και Ουζμπεκιστάν. Γράφει: ”Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε στην Ανατολή με την ίδια την δύναμή του”. Επίσης το βιβλίο ”L’Hellénisme” “Ο Ελληνισμός” Ed. Edisud 2003, Καθ. Giorgio Guillini, Διευθυντής Ιταλικών ανασκαφών στην Μεσοποταμία, Σελεύκεια στον Τίγρη, κλπ.. Γράφει: ”Ο ελληνικός πολιτισμός διαδόθηκε στην Ανατολή ως η φωτιά σε δάσος” Επίσης ”Αϊ Khanoum en Afghnistan”, Ed. Boccard 2001, Kαθ. Paul Bernard, Διεθυντής των Γαλλικών Ανασκαφών στο Αφγανιστάν. Συνοψίζει: ”Στην ελληνική πόλη Αϊ Χανούμ στο Αφγανιστάν, τα Δελφικά παραγγέλματα στο Ηρώον της πόλης, το Γυμνάσιο αφιερωμένο στον Ηρακλή, η βασιλική βιβλιοθήκη με κείμενα του Αριστοτέλη, κλπ. αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι, Έλληνες και γηγενείς, ζούσαν με τις ελληνικές φιλοσοφικές αξίες και τον ελληνικό τρόπο ζωής. Πολλοί ντόπιοι υιοθετούσαν ελληνικά ονόματα, στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού και τον ελληνικό τρόπο ζωής, αυτό που οι ξένοι αρχαιολόγοι αποκαλούν ”εξελλήνιση”.
Η Αϊ Χανούμ είναι ίσως η Αλεξάνδρεια του Ώξου, η Χεράτ και η Κανταχάρ, που αναφέρονται στα νέα, καθημερινά τις τελευταίες ημέρες, είναι η Αλεξάνδρεια της Αρίας και της Αραχωσίας, πιο ψηλά στο Τατζικιστάν είναι η Αλεξάνδρεια η Εσχάτη και στο κέντρο η περίφημη Αλεξάνδρεια του Καυκάσου, πρωτεύουσα ένα διάστημα του Ινδο-ελληνικού βασιλείου, που έκανε όλους τους Αρχαιολόγους της Δύσης να ονειρεύονται να την ανασκάψουν κάποτε!
Η μεγαλειώδης Αϊ Χανούμ, ίσως η Αλεξάνδρεια του Ώξου, μόνη ελληνιστική πόλη που ανασκάφτηκε ως είχε, χωρίς μεταγενέστερες επιστρώσεις, δίνει αληθινή εικόνα των ελληνιστικών πόλεων, με τους ελληνικούς θεσμούς, το μεγάλο θέατρο, Ακρόπολη, ναούς, Βιβλιοθήκη, τα αγάλματα Ελλήνων θεών που κοσμούσαν την πόλη, κλπ. Αποδεικνύει το μεγαλείο που γοήτευε τους γηγενείς και δικαιολογεί την επιρροή του ελληνικού πολιτισμού στους λαούς της Ασίας. Ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική γλώσσα ποτέ δεν επεβλήθησαν, οι λαοί διατηρούσαν τον δικό τους και υιοθετούσαν τον ελληνικό, όσο αυτό τους γοήτευε ή τους εξυπηρετούσε κοινωνικά (ελίτ των πόλεων) ή εμπορικά στις διεθνείς συναλλαγές.
Δρ Ποτίτσα Γρηγοράκου
Ερευνήτρια της Ιστορίας του Ελληνιστικού Πολιτισμού της Ανατολής. Καθηγήτρια στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο Αθηνών